Ligging
|
Werkeren ligt
bij Mastenbroek.
|
Ontstaan
|
In 1440
is het huis gesticht, door Johan van Ittersum (die ook De Voorst bezat).
|
Geschiedenis
|
Werkeren bij Zwolle was vroeger een van de
mooiste en rijkste landgoederen van Overijssel. De geschiedenis van dit
landgoed, of havezathe zoals dat in Overijssel heet, begint in elk geval
in de 15de eeuw, maar misschien is het landgoed al veel ouder.
Het
huis is in de loop der tijd vervallen. Daarom
willen archeologen dit gebied tot archeologisch monument verklaren. Dat
veranderde toen de boerderij, die als laatste op de plek van de
havezathe stond, afbrandde. Nu wil de gemeente Zwolle er graag nieuwe
huizen bouwen. Voor dat die huizen er komen mogen de archeologen nog een
opgraving te doen om meer over de ouderdom van het landgoed te weten te
komen. De Zwolse stadsarcheoloog is
sinds juli opgravingen aan het doen naar het kasteel. Hij heeft al wat
bloot gelegd.
Op
23 juli 2001 is de Archeologische Dienst Zwolle een opgraving gestart op
het terrein van de havezathe Werkeren. Aanleiding hiervoor was de sloop
van de boerderij Werkeren en de nieuwbouwplannen voor de wijk Stadshagen
in de Mastenbroekerpolder.
Op
het terrein dat ongeveer drie hectare groot is, liggen de restanten van
twee kastelen, een boerderij en mogelijk zelfs nog oudere sporen. Op dit
moment is ongeveer 5 procent opgegraven en ligt er reeds aanzienlijk
muurwerk bloot dat waarschijnlijk behoord heeft tot het jongste kasteel,
gezien de vondsten.
Volgens
overlevering stichtte Johan van Ittersum uit het machtige en rijke
Zwolse geslacht van de Van Ittersums, het versterkte huis Werkeren in
1410. Gevers en Mensema 1983, p. 460. Als plaatsaanduiding is Werkeren
reeds bekend in 1405. GAZ RA 001-00722/607.609.
Het
huis Werkeren werd vernield in 1521 door de inwoners van Zwolle, in
opdracht van de hertog van Gelre. Het zou tot de grond toe zijn
afgebroken en zelfs de kelders zouden zijn geslecht. De kelders waren
namelijk door Jan van Ittersum gebruikt als gevangenis. Hij deed dit met
toestemming van de landsheer van Overijssel, bisschop David van
Bourgondië.
Enkele
jaren later is het huis weer opgebouwd. In het begin van de 18de eeuw
telde het huis Werkeren 12 vuursteden en 3 brouwketels. Dit betekent dat
het een van de aanzienlijkste huizen in heel Overijssel was. Aan het
eind van de 18de eeuw was het huis echter in verval geraakt. Vlak na
1800 werd het afgebroken. Een van de inmiddels afgebroken schuren van de
boerderij was nog een overblijfsel van een van de bouwhuizen.
Vlak
na 1800 werd er de boerderij gebouwd. Deze boerderij heeft er gestaan
tot 2 januari 2001. Op die dag brandden de schuur en het woonhuis af. In
de keuken van de boerderij bevonden zich tableaus met o.a. scènes uit
de bijbel. Die zijn enkele maanden voor de brand gestolen omdat de
boerderij leeg stond.
In
1362 is aan de andere kant van de spoorlijn in het huidige Westenholte
de burcht van de heren van Voorst met de grond gelijk gemaakt. Dit
gebeurde door de bisschop van Utrecht in samenwerking met de steden
Kampen, Zwolle en Deventer. Het kasteel van de heren van Voorst zou
onderdeel uit gemaakt hebben van een tweelingburcht, waarvan het andere
deel binnen zichtafstand zou liggen.
Het
is mogelijk dat dit tweelingkasteel op het terrein van Werkeren heeft
gestaan. Hiervoor zijn twee historische aanwijzingen. De heren van
Voorst hadden belangrijk bezit in de Mastenbroekerpolder en Werkeren
ligt aan de 'ingang' van deze polder. Daarnaast zijn de Van Ittersums
gelieerd aan de Van Voorsten, het is familie. En het oudst bekende
Werkeren was in bezit van de Van Ittersums. Er kunnen dus nog resten van
een ouder, onbekend kasteel te voorschijn komen.
We
hebben op het terrrein van de Havezathe Werkeren dus te maken met de
overblijfselen van drie bekende perioden: 1410-1521, 1521-1880 en
1800-2001. Daarnaast is het mogelijk dat er een bouwfase gestaan heeft
tussen ca 1200 en 1410 en uiteindelijk is het mogelijk dat er zelfs nog
prehistorische resten bewaard zijn gebleven.
Inmiddels
zijn er al fraaie vondsten gedaan. Een zeer rijk versierd kroonstuk van
een tegelkachel en verschillende fraai versierde haardstenen wijzen op
de twaalf vuursteden (verwarmde vertrekken met schouw). De rijkdom van
het geslacht Bentinck dat er in de 17de eeuw verbleef, komt ook tot
uitdrukking in de vele rijk versierde drinkglazen en de vele wijnflessen
die in de gracht zijn gegooid. Uit een van de beerkelders kwamen een
tinnen pispot, een tinnen kan en een tinnen fles met inhoud. Bij een
opgraving in de stad mag je van geluk spreken als je al een tinnen lepel
vindt.
De
opgraving duurt tot het eind van het jaar. In de eerste twee weken is
reeds zoveel gevonden, dat de verwachting voor de komende tijd hoog
gespannen zijn.
Een routebeschrijving naar de
opgravingen:
Kasteel Werkeren ligt ten noorden van Zwolle in de
nieuwe Vinex wijk. Je neemt afslag Hasselt (als je vanaf de A28 komt).
Ga richting Hasselt. Je komt vanzelf onder de
spoorwegviaduct door en op een redelijk nieuwe weg zie je aan de
rechterkant een schaftkeet en daar zijn ze bezig met opgraven. De weg
doorrijden kom je bij een rotonde (je neemt die een kwart) en direct ga
je iets 'verboden' doen: 15 meter na die rotonde is een afslag naar
rechts. Die ga je in en voordat je de Vinexlocatie binnenrijdt ga je
naar rechts (Werkerenselaan of straat?). Twee huizen aan de rechterkant
voorbij en dan een zandpad naar rechts en je bent er bijna.
|
Bewoners
|
|
Huidige
doeleinden
|
Het wordt nu opgegraven, zie hierboven. Zie ook:
http://www.zwolle.nl/cms/cms.nsf/V_LUSCW/D5B261750894A4DEC12568B100485FBF
|
Toegankelijk
|
|
Foto's
|
Foto 1
(kranteartikel uit weekblad Regio IJsselmond, 18 december 2002, p. 9)
Foto 2 (opgravingen: gracht, 22 juni 2002)
Foto
3 (opgravingen: grachtenstelsel, 22 juni 2002)
Foto
4 (opgravingen: hoofdburcht, 22 juni 2002)
Foto
5 (opgravingen: keermuur binnenzijde, 22 juni 2002)
Foto
6 (opgravingen: keermuur voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 7 (opgravingen: keermuur voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 8 (opgravingen: keermuur voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 9 (opgravingen: kelder, 22 juni 2002)
Foto 10 (opgravingen: overzicht voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 11 (opgravingen: overzicht voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 12 (opgravingen: overzicht voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 13 (opgravingen: voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 14 (opgravingen: voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 15 (opgravingen: voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 16 (opgravingen: voorburcht, 22 juni 2002)
Foto 17 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto
18 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto 19 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto
20 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto
21 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto
22 (opgravingen, 29 september 2001)
Foto 23 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
24 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
25 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
26 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
27 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
28 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
29 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
30 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto
31 (opgravingen, 25 augustus 2001)
Foto 32
(luchtfoto)
Tekening
1 (voorkant, gewassen pentekening van A. Schoenmaker, 1730)
|
Bronnen
|
Tekst: De havezaten in Salland en hun bewoners / A.J.
Gevers en A.J. Mensema, 1997; ISBN 9064696136, Vereeniging tot
beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis (http://www.vorg.nl/),
Archeos,
Zwolle.nl
en F. Kerstens
Foto
1: eigen collectie (foto Frans Paalman)
Foto's 2 t/m 31: Albert
Speelman
Foto 32: Archeos
Tekening 1: Overijsselse buitenplaatsen / H.W.M. van der Wyck, J.
Enklaar-Lagendijk, 1983; ISBN 9064696179
|